حتما تابحال کلمه استعداد تحلیلی را به عنوان بخشی از آزمون‌های ورودی مدارس، دانشگاه‌ها و آزمون‌های استخدامی شنیده‌اید. در بسیاری از این آزمون‌ها برای هوش و استعداد تحلیلی امتیاز ویژه‌ای در نظرگرفته می‌شود و داوطلبانی که نمره بالایی در این بخش بدست بیاورند، از اولویت بالاتری برای استخدام یا ثبت نام برخوردار هستند.
اما شاید مهم‌ترین سوالی که برای شما پیش بیاید این است که هوش و استعداد تحلیلی اصلا چیست؟
هوش چیست؟
تعریف دقیق هوش و اندازه‌گیری آن از دیرباز موضوعی چالش‌برانگیز برای روان‌شناسان بوده است. در طول تاریخ تعاریف متفاوتی برای هوش ارائه شده و روش‌های گوناگونی برای اندازه‌گیری آن ابداع شده است. اصطلاح ضریب هوشی (intelligence quotient) یا IQ توسط روان‌شناسی آلمانی به نام ویلیام استرن اولین بار ارائه شد.
این تعاریف دچار تغییرات زیادی شد تا اینکه هوارد گاردنر یکی از آخرین تعاریف را ارائه کرد. او معتقد است تعاریف قدیمی هوش همه توانایی‌های انسان را مورد ارزیابی قرار نمی‌دهد و براین اساس هوش انسان را در 8 دسته، طبقه‌بندی کرد. این طبقات عبارت‌اند از: هوش اندامی جنبشی، بین فردی، درون فردی، منطقی ریاضی، موسیقایی، طبیعت‌گرا، زبانی کلامی، بصری فضایی.
در گذشته معمولا فقط هوش منطقی یا ریاضی مورد ارزیابی قرار می‌گرفت و کسی که به خوبی از پس مسائل ریاضی برمی‌آمد را باهوش خطاب می‌کردند. اما هوش چندگانه گاردنر تمام ابعاد و توانایی‌های انسان را که در فرهنگ‌های مختلف ارزشمند است مورد سنجش قرار می دهد.
استعداد تحلیلی چیست؟
احتمالا تابحال با افرادی روبرو شده‌اید که می‌توانند چندین کار را باهم جلو ببرند و از هیچ یک از آنها غافل نمی‌شوند. این افراد توانایی بالایی در مدیریت ذهن خود دارند و با افزایش تعداد موضوعات بهم نمی‌ریزند و می‌توانند به طور موازی همه آنها را کنترل کنند.
مثلا شخصی را در نظر بگیرید که پشت فرمان در حال رانندگی است. او در فرآیند رانندگی حواسش به همه مواردی که باید کنترل بکند، هست. مثلا همزمان که ماشین را کنترل می‌کند، دنده را تعویض می‌کند، راهنما میزند یا برف‌پاک‌کن را روشن می‌کند.
حالا تصور کنید همین شخص در حال رانندگی با تلفن هم صحبت می‌کند (که البته کار بسیار خطرناکی است) و یا همزمان در حال تنظیم رادیو روی یک شبکه خاص است. افرادی که می‌توانند چندین کار را که بعضا موضوعات متفاوتی دارند همزنان مدیریت کنند، دارای استعداد تحلیلی بالایی هستند.
استعداد تحلیلی ذاتی و ژنتیکی است یا اکتسابی؟ آیا آموزش استعداد تحلیلی ممکن است؟
تحقیقات متنوعی درباره استعداد تحلیلی انجام شده و همچنان در حال اجرا است. با توجه به تحقیقات انجام شده نمی‌توان استعداد تحلیلی را کاملا ذاتی و ژنتیکی و یا کاملا اکتسابی دانست. در واقع بنظر این استعداد تابع هر دو مورد ژنتیک و تمرین است. در واقع شاید بتوان گفت که استعداد ژنتیکی باعث می‌شود سرعت رشد مهارت‌ها در حین تمرین بیشتر شود.
مثلا کسی دارای استعداد ژنتیکی خوبی در زمینه رانندگی است می‌تواند با یک ماه رانندگی به تسلط بسیار خوبی در این زمینه برسد، این درحالیست که ممکن فرد دیگری بعد از سال‌ها رانندگی همچنان به مهارت کافی در این زمینه نرسیده باشد.
استعداد تحلیلی در آزمون تیزهوشان و ورودی مدارس
با توجه به تعاریفی که از استعداد تحلیلی داریم، مشخص است که برای مدارس برتر، نمونه دولتی و تیزهوشان کشف این استعداد در دانش‌آموزان از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین از چند سال گذشته با تغییراتی که در روند برگزاری آزمون‌های تیزهوشان شروع شد، استعداد تحلیلی به بخش مهمی از این آزمون‌ها تبدیل شد.
آزمون تیزهوشان ششم به هفتم
در این آزمون فقط استعداد تحلیلی مورد پرسش قرار می‌گیرد. در واقع مجموعه سوالاتی که هوش داوطلب و توانایی‌های منطقی او را می‌سنجند. در واقع می‌توان گفت سوالات آزمون ورودی تیزهوشان ششم شامل هوش و ریاضی است. می دانیم بخش جدایی‌ناپذیر درس ریاضی، منطق است، بنابراین شاید بیش از هر موضوع دیگری در ریاضی، منطق مورد پرسش قرار می‌گیرد.
آزمون تیزهوشان نهم به دهم
در این آزمون علاوه بر استعداد تحلیلی، استعداد تحصیلی نیز مورد پرسش قرار می‌گیرد. استعداد تحصیلی در واقع تسلط داوطلب بر کتاب‌های درسی را می‌سنجد و علاوه بر هوش، نیازمند دانسته‌هایی است که داوطلب از مطالعه کتاب‌های درسی خود بدست آورده است.
بهترین کتاب ها برای پرورش استعداد تحلیلی و هوش
با توجه به اهمیتی که استعداد تحلیلی در آزمون‌های ورودی مدارس ناشرین زیادی در این زمینه اقدام به چاپ کتاب کرده‌اند. بعضی از این کتاب شامل نمونه سوالات تیزهوشان و نمونه دولتی سال‌های گذشته است و بعضی دیگر شامل درسنامه‌ای است که شما را با چالش‌ها و نکاتی که در این مدل سوالات پرسیده می‌شود، آشنا می‌کند.
از این موارد می‌توان به کتاب های زیر اشاره کرد:
- 1000 تست هوش و استعداد تحلیلی مهروماه
- ساندویچ هوش و استعداد تحلیلی ششم علامه حلی
- هوش و استعداد تحلیلی ششم و نهم نانو
- استعداد تحلیلی غیرکلامی آبی قلم‌چی
- هوش و استعداد تحلیلی نهم خیلی‌سبز
- هوش و استعداد تحلیلی آی کیو گاج
سوالات هوش و استعداد تحلیلی شامل چه مواردی است؟
هرچند که نمی‌توان طبقه‌بندی دقیقی از این سوالات را ارائه کرد ولی با توجه به آزمون‌های سال‌های گذشته می‌توان موارد زیر را به عنوان مهم‌ترین موضوعات استعداد تحلیلی اشاره کرد:
تحلیل و مقایسه تصاویر
- تسجم ذهنی دوبعدی و سه‌بعدی
- ساختار اشکال
- منطق ریاضی
- سنجش تمرکز و سرعت
- هوش کلامی و غیرکلامی
مهم‌ترین ناشرین آموزشی در زمینه استعداد تحلیلی و هوش
انتشارات‌های مهروماه، علامه حلی، اندیشمند، قلم‌چی، گامی تا فرزانگان، شاکری، پویش اندیشه خوارزمی، فتحی، کاهه، خیلی‌سبز و … از ناشرینی هستند که در زمینه هوش و استعداد تحلیلی اقدام به چاپ کتاب‌های مناسبی کرده‌اند.